Mostrando postagens com marcador Cismon del Grappa. Mostrar todas as postagens
Mostrando postagens com marcador Cismon del Grappa. Mostrar todas as postagens

sábado, 2 de agosto de 2025

Radise de Speransa

  


Radise de Speransa

Un romanso de speransa, tera e destin


Capìtulo I — La Vose de Dio ´ntel Vento

Quando Alessandro Bellarossi el ga scrito a la famèia de Cismon, no lo ga fato apena con la pena — ma con l´alma intiera. Ogni parola da quela lètara paresea sgòciar sudor, speransa e l’eco de ‘na traversia ancora ressente. Pì de ´un messagio, el zera un testamento de fede: la promessa sudamericana no la zera un mito, la zera tera — e lu el gavea za calpestà. Vinti zorni primi, con la dona Annetta e i tre fiòi a fianco, Alessandro lu el gavea finalmente tocà la tera scura e ùmida de la Colònia Dona Isabel, strenà tra le brume alte del Rio das Antas, dove la foresta pareva antica come la creassion stessa.

El ghe rivava da un posto ndove i val respirava apena fra le ròsie dei Alpi Veneti — un vilagio modesto e strussià da l’indiferensa del tempo e la gananssia dei signori de la tera. Là, anca dopo l’unificassion de l’Itàlia, la libartà la restava solo ‘na parola mormorà, deta in scanton. I richi gh gaveva guadagnà bandiere e esèrssiti. I pòveri, dèbiti, fame — e tropi fiòi da nutrir.

La traversia no la zera mia solo un viaio: el zera un tàio profondo fra do mondi. El Vapor Roma, pien de contadin, lu el zera partì da Génova come ‘na nave de promesse — ma lu gavea navigà sora un ossean de inssertese. Na seconda setimana, l’odor de corpi e paura el zera pì forte che el sal del mar. Ghe zera morti quatro putèi e do mame. Le orassioni mormorà de note se smissiava con i lamenti sofocà ´ntei pòveri leti, intanto che el bilansio del bastimento ghe ricordava a tuti che la tera ferma la zera un privilègio lontan.

Ma Alessandro no se lassiava sgonfiar. L’alimentava la famèia con pan vècio e coraio. E, quando el ga vardà le prime araucàrie, alte come campanil e cargà de nèbia, lu el ga capì, con ‘na ciaresa che tocava el fondo de l’ànima, che el zera rivà. No a ‘na fin — ma a un scomìnsio.

Ze stà alora che el ga ricordà le parole del vècio prete Giustino, dite ‘na matina freda, prima de la partensa:

"A volte, la vose de Dio la vien del Sud.”

E in quel momento, tra la nèbia de la sera gaúcha e i urli dei òmeni che i taiava la foresta con le manare pesante, Alessandro el ga sintì ‘sta vose. No la zera alta, ne miraculosa. Ma la zera ciara. E la diseva, semplicemente: "Resta. Qua se pianta el destin."

Capìtolo II — La Tera Prometida

La Colónia Dona Isabel la zera ancora ´na picolina civilisassion — ‘na frontiera ndove tuto ghe restava da far. Con  manare lu gavea spalancà clarere che parea ferìde nove in meso a la foresta. I sentieri el zera pantani trabalanti, segnà da le rode dei cari e dai stivai dei emigranti. La tera, anca se selvàdega, la zera de loro. Par la prima volta in vita sua, Alessandro el gavea un toco de mondo che el podea ciamar de so.

Cento ètari par famèia. Un sónio imaginàbile ´nte le coline poarete del Vèneto. E adesso, là, tra i tronchi de araucària e i murmuri lontan dei macachi, lu e i altri coloni i tirava su case con i propri brassi. Ogni tavola inchiodà la zera ‘na orassion. Ogni mure, un scudo contro la paura del scognossesto. La farina la vegniva fata masinando i grani su piere improvisà. El pan el gavea el gosto de sudor, ma anca de libartà.

La lètara che Alessandro la gavea scrìto a so pare, setimane prima, la scomìnsiava con un entusiasmo quasi de putèo:

"Bea posission, tera fèrtile, ària sana, e el goerno el ghe assiste noialtri." 

E par la prima volta in so vita, no el esagerava. L’Impero del Brasile, ansioso de far piantar la gente ´ntel Sud, el ghe dava semense, feramenta basiche, bò magri, e el pì pressioso de tuti i risorsi: el tempo par pagar el lote. Nove mesi de aiuto prima che la tera ghe domandasse risposte. Nove mesi par trasformar la foresta in campi, i baracon in casete. El zera poco, ma el zera qualcosa. El zera pì de quel che la pàtria ghe gavea dà in sècoli.

Lucia, so mòier, la scomensiava a rider de novo — ancora pian, come chi che ghe teme a la pròpria speranza. I piè el zera sempre coerti de fòie fino ai cavéi, i diti gonfi de tanto lavar e portar, ma i oci… i oci ghe gavea tornà quel brilo che i gavea al altar de Cismon. Ghe zera qualcosa ´nte la foresta, forsi l’ària spessa de la matina, che la ghe dava ánimo. Forsi la zera el silénsio sensa fame.

Matteo e Elvira, i so do fiòi grandi, i corea sui campi come bèstie lìbare. I esplorava el mondo novo come se zera un orto de infansia eterna, sensa muri ne confini. I costruiva casete con i rami e i imitava i rumori dei caretieri. I ciamava i visin tedeschi “giganti biondi” e i ridea con l´acento smissià. Elvira la disea de piantar fiori selvadeghi. Matteo, de far ´na roda de aqua.

Anca el pìcolo Paolo, nato in traversia in meso al odor de sal, mal de mar e orassion sofegà, el parea za parte de ‘sta tera. El gavea i pulmoni forti, i oci svèi — e le man strete come se le tenesse za, con ostinassion, le radise de ‘sto mondo novo.

De note, quando el fogo de legna scaldava el pavimento de tera batuda e el vento de le araucàrie el mormurava tra i busi de la legna cruda, Alessandro el guardava intorno e el pensava: "No el ze el paradiso. Ma el ze un scomìnsio. E el scomìnsio, certe volte, el ze pì sacro de el fin."

Capìtolo III — Giacomo e il Fango de Sangue

El ze rivà quase note, quando el sole se nascondeva lento drio le creste de la montagna e il cielo se colorava de rame e vin. La carossa improvisà sbalotava par la strada scavà ´ntel fango, tirà da do boi magri e coerta con una tela segnà dal sale e dal tempo. Su di sora, con i oci scavà da la traversia e la barba longa fin al peto, el ghe gera Giacomo Bellarossi, il fradel pì zòvene de Alessandro.

Lucia la ze sta la prima a vardarlo, mentre che la tirava aqua con el sècio dal rieto. Lei la ze saltà. E la ze strassà. I putei ze vegnù drio, scalsi e sporchi, come can de muta che ritrova el paron sparì. Alessandro lu el ga molà la manara lì dove zera e el ze ndà pian pian fin al fradel.

I se ze abrassà in silénsio par un bel toco. Un abrassio de chi che porta la stessa crose e la stessa fede — la fede che l’altro no se gaveria mai mosso se el destin el ze ancora inserto. Ma i oci de Giacomo no i zera lusenti. No come queli de chi che ga trovà la pase, ma come de chi che ze scampà da na guera.

— “Cismon el ze pì vodo, Sandro. E pì vècio. El prete el ze morto. La mama la ze restà. La ga deto che il so cuor no el traversaria el mar... e forse la ga rason.

— “Te vien par speransa... o par desperassion?

— “Cossa che cambia?”

Lu el ga instalà Giacomo ´ntela baracca pìcola drio la casa grande. Par la prima setimana, Giacomo no parlava massa. El dava na man dove el podea — segava legna, cavava fosse, lu badava ai putei quando Lucia la ghe dovea ndar al russelo. Ma ´ntei so gesti ghe zera ´na tension dura, come se el spetasse che la tera ghe cascasse soto i piè.

E dopo ze rivà el zorno de la disgràssia.

Ze sta ´na matina coerta de nèbia, quando Giacomo lu el ze ´ndà con el Matteo al campo pì basso, drio al limite de la proprietà, par mèter su le recinsion. Un grupeto de coloni visin, de origine tedesca, laorava de l’altra parte del confine segnà. Ghe ze sta paroe. Dopo, strili. Dopo, el colpo seco de un pugno.

Matteo lu el ze tornà corendo, piansendo come un mato, tuto sporco de fango e sangue. Giacomo lo gavea colpìo in testa con un peso de legno. El zera cascà in terra, fermo, con la fàssia sfassià da un tàio fondo in fronte. I visin i disea che el gavea prinssipià lu. Che el zera sta preso da un colpo de ràbia.

“El disea che la tera la zera nostra, che el confine no zera giusto. Dopo lu el ga bestemià. E el ga siapà su el facon...”

Alessandro lu el ze rivà a tempo par evitar un linsàgio. El ga tirà indrio el fradel, mentre Lucia la strilava ordini e Elvira la corea a tor aqua calda. Paolo ghe strilava ´ntel so letino, senza capir el caos.

Par tre zorni, Giacomo lu el ze restà fra la febre e l’ombra de la morte. El delirava in italiano, el murmurava el nome de la mama, el contava i fiòi che no gavea. Alessandro no el ga mai lassà. Lucia lei la pregava.

La sera del quarto zorno, quando i grili i ze tornà a cantar, el ga verto i oci.

“Tanta tera, Sandro... e pur... se se litiga par un palmo.”

“Forse no ze la tera, Giacomo. Forse noaltri portemo ancora drento le catene de ndove vegnimo.”

Ze sta alora che tuti due i ga capì: la tera zera fèrtile, sì. Ma anca selvàdega. E il sangue, ´na semensa che no ghe podeva far nasser.

Capitolo IV — El Arado e la Promessa

La sicatrisse na fronte de Giacomo no la ze sparì. La ze restà come ´na riga storta e viola, che ghe traversa la fronte come un segno marcà con el fogo: anca la tera promessa la ciama sangue in càmbio de pase.

´Ntei zorni dopo la zufa, Alessandro el ga radunà i visin — italiani, tedeschi e qualcuni pochi luso-brasilian — soto el vècio capanon del colonel Gasparini, l’amministrador de la colónia. Ghe voleva pì de legno e tera per far un paeseto. Ghe voleva rispeto, regole s’empresie, e soratuto, fidùssia.

“Nissun el ze vignesto da l’altra banda del ossean par scominsiar na guera qua,” el ga deto Alessandro, in piè sora ´na cassa, la vose roca e con el so asento pesà. “Semo vignesti par costruir qualcosa che i nostri fiòi no gavarà da scampàr par catar.”

No ghe ze sta aplausi. Solo qualche ceno de capelo. Ma el zorno dopo, el colono Hans Jäger — queo stesso che avea minasià Giacomo — el ga lassà na cesta con pan nero e un saco de semense de segale sora la veranda dei Bellarossi.

Ntele campi, la tera ze scominsià a cambiar in solchi. L’aratro prestà dai visin el sgrignava drìo i buoi, scavando vene ´nte la tera scura. Giacomo, con la testa coerta da un vècio capel de ala larga, el zera el primo a levarse con el sole e l’ùltimo a lasar la zapa. Come se’l volesse espiaiarse davanti ai dei de sta nova tera.

Lucia la curava la rossa del fasòi e le galine, e trovava anca el tempo de insegnar a Elvira a lesar, doparà un vècio catechismo che la gavea portà su sconto fra le robe de la traversia. Matteo el cresseva svelto, con le spale dure come legno. Paolo el imparava a caminar sora la tera batua de la veranda, inciampando ´ntei scalini de legno e ridendo come se’l mondo el zera solo quelo: sol, formenton e el odor de la mama.

A la fin del autun, prima che i venti fredi ghe tagliasse la zona come lame, la ze vignesta fora la prima safra. Pìcena, ùmile. Ma la zera de loro. I sachi de formenton e patate dolse i ze sta portà ´nte’l capanon comun, dove na vècia asse de legno la servea de altar par ringraziamenti. El prete Celestino, vignesto da Caxias, el ga fato na messa fora, soto na croce fincà tra do pini bravi.

“La tera la xe dura, fiòi miei. Ma la ze vèrgine. E come tute le vèrgini, ghe vole paciensa, cura... e fede,” el ga deto, mentre el vento el sbateva fra le tavolete del teiado ancora incompleto.

Quela sera, ghe se sta mùsica. Un vècio violin, do armoniche e vosi roche che cantava le cansoni del Véneto. Le risa le ecoava fra la boscàlia. Par la prima olta da che i gavea passà l’ossean, i Bellarossi i se ga permetesto de balar. Anca Giacomo. Soto le stele, con un goto de vin aspro ´nte le man e i pantaloni sporchi de tera, el ciapava el cielo come se’l ghe domandasse perdon par gaver dubità.

Ze sta in quelo momento che Alessandro el ga ciapà un palo, lo ga segà e sora scrisse el nome de la famèia — "Bellarossi, 1888" — e el ga fincà al’entrada del campo.

No el zera solo un marco de possesso.

El zera ´na promessa.


Capìtoło V — L’Ombra su la Siera


Lo inverno el ze rivà calsado, come ‘n can de càssia che se move pian. Sole coste de la Siera Gaúcha, el fredo el calava fra łe piante come ‘na nèbia viva, coprindo łe colture con ‘n velo de sugo e strensendo le ossa dei pì veci come un morseto invisìbile.

El formento el se secava prima del so tèrmino. I fasòi i marsiva in meso łe pàie. E i bovi, che prima i zera mùscoli in movimento, adesso i mostrava le coste come squeletoni che camina.

Lucia la se sveiava tossendo, invelà in ‘na scoia reparà con fil de telar. Paolo — che gavea da poco imparà a caminare — el gavea febre ogni note. Alessandro el cavava fossi par far ndar via l’aqua che se fermava ntela tera, ma el zera come provar a svodar el mar con un cuciaro. E quando le vivande le ga scominsià a mancare su le tole dei visin, l’ombra pì temuda la ze entrà par le fese de łe finestre: el dùbio.

“E se le promesse i ze tuto un falso?” i spetava alcuni ´nte łe reunion de sera.

“E se l’imperadore el ga lassà noaltri come ga fato i nostri signori in Itàlia?”

E po’, i ga scominsià a rivar le vosi.

I diseva che a Porto Alegre l’Impero el trema. Che i abolissionisti i volea finire con el laoro schiavo, e che i fasendieri, par paura de perder i laoradori, i ga scominsià a vardar con sospeta i imigranti lìbari che adesso i ga le tere e l’aiuto del governo.

La tension la montava come ‘l fume dai fogolari a lena. Alessandro el sentiva in ària: qualcosa zé drio a rivar.

´Nte la seconda setimana de lùlio, el Gasparini — el vècio aministradore de la colónia — el ze rivà a cavalo, tuto bagnà e con el muso pì bianco che le neve del Véneto. El portava male notìssie: I aiuti del governo i saria sta fermà.

“L’ordine el vien da Corte. I dise che le casse ze vote. Che serve taiar le spese ´nte łe colònie.”

El silénsio che el ze vegnesto dopo ‘sta frase el ze sta pì pesante del fredo che intrava par la porta verza del cason.

— “Ma i nove mesi de aiuto che i ga promesso?” el ga domandà un colono tedesco, strensendo le cìlia.

El Gasparini no el ga deto gnente. El ga solo tirà su el capoto e el ze ‘ndà via. Lei ga via con el cavalo le ze sparì ´nte el fòsso, come se le notìssie le volea scondarse.

Lucia la ga strensù forte le man de Alessandro. No el ga dito gnente. El ga solo vardà i fiòi, che i ze drio a zogar con i rami drio al fogolar.

Ze stà quela note, dopo che tuti i gavea sonià, che el ze rivà a na decission.

Intel silénsio de ła cusina, soto la lampada de oio, el ga tirà fora el vècio quaderno che el gavea portà da l’Itàlia — l’ùnica eredità del pare. Là, frègole le recete de vin e le conti de le racolte, el ze scominsià a scrivar un piano. No un piano par resistar. Ma par prosperar, anca sensa lauto de l´impero, anca sensa promesse.

El scriverà ai parenti che i ze rimasti in Italia. Lori i mandarà semense, racònti, fotografie. Lui organizerà ‘na cołaborassion rudimentale con i visin, par far sì che chi ga racolto de più el sostegna chi ga racolto de manco.

— “La tera la ne vol qua,” el ga murmurà, come se confessasse un segreto ala note.

El zorno dopo, el ga radunà diese òmeni sol campo drio a la capela. Zera l’inìsio de na nova fase: la sopravivensa con l’union. I zera soli adesso. Ma no impotenti.

Dopo el ga entrà a casa, Giacomo el ze drio a limar ‘na zapa. Le scrise i saltava come le luse ´nte la sera. Matteo, che ga tredise ani, el ze drio a construir ´na trapa par i tatù con el legno de rami. E Elvira, desegnando letere ´nte la tera con ‘na frasca, la ze drio a scrivar el nome de la mare.

Lucia, vardando tuto da la finestra, la ga strensù Paolo drio el peto e la ga sussurà:

“L’ombra la pol ancò vegnir, ma noaltri... semo fata de luse.”


Capìtulo VI — Fumegà ´ntela Capela


El campanel de la capelina rinsòna tre olte — 'na toca lenta, de luto, che no proclamava mesa, ma tristessa. La fumassa bailava ancora tra i pini quando Alessandro el ga rivà, con el cuor a corer e la zapa su la spala. La capelina de legno, tirà su con la donassion e el laor de tuti, la zera a metà brusà. No 'l fogo la ga magnà tuta, ma l’altar el zera nero de fumo, i banchi scuri, e la Madona cascada, con la fàssia crepà e i òci puntà per tera.

El prete Giustino, pàlido e sensa fìa, zirava intorno a la porta mesa verta. Al so fianco, Giacomo el strenseva i pugni cussì forte che i nodi pareva ossi de cristalo.

“Son rivà bon’ora par ressitar la mesa… e go catà sto desastro.”

Alessandro el se toca la fàssia con la man. Ghe zera un odor dolse-amaro in l’ària — legno brusà mescolà col òlio de le candele e qualcos’altro: òdio.

“Ze sta qualcun che la ga meso fogo?” domandò sensa tanti giri.

Giacomo el rispose a denti strensià:

“No ze stà caso a infiamar sto inferno.”

Quela sera, tuti i colòni i se ga radunà soto el teiado dei Brandt — i primi rivà i ze i tedeschi, prima dei italiani. Se vedea tension ´ntei òci, paura nei sussùri e na domanda che pasava tra tuti i silénsi: chi che podaria far questo... e parché?

El prete Giustino el se alsò:

“Semo soto i òci. Ghe ze zente che no vol noaltri qua. Né le nostre funsion, né le nstre scuole. Mancoman che el nostro progresso.”

Gasparini, l’aministrador, el rivò tardi, con do soldà brasiliani a caval e na fàcia impensierìa. El provò calmar i ànimi co promesse: el governo el gavaria investigà, ghe saria pì securessa, ma nissun vandalismo se podaria scusar. Ma nisun ghe credeva. Cossa valeva 'na capelìna brusà in frente a la vastità de un império?

Alessandro, drio la porta, el parlò basso ma deciso:

“Se i vol farne paura, i ga sbaià popolo. Semo rivà de un posto brusà de guere e fame. Gavemo superà el mar, la peste e el fango. No sará fogo de vigliacchi a farne scampàr.”

Le so parole le pare 'na scintila in meso a la paia seca de l’ànimo dei colòni. Matteo, che ascoltava co i òci sbarelà, el strense la man del pare in silénsio.

El zorno dopo, i ga tacà a rifar la capelina.

Ogni omo el portava ´na tàvola, un cavìo, un martelo. Ogni dona, na candela o 'na imagine salvà dal fogo. Anca i putei i dava na man, catando piere par rifar le fondamenta. El prete Giustino el soriseva par la prima volta dopo tanto.

Lucia, intanto che la mescolava la farina magra par far el pan, la disse piano a Alessandro:

“I volea spenser la fè, ma i ga insendià el coraio.”

No tute le famèie però le ga reagì con forsa.

Ghe ze sta chi che ga ciamà a desister. Una carossa pien la ze partì da la colónia a sera. I zera i Cortese, che no i gavea piò resistensa: un fiòl col tifo, 'na racòlta persa, e adesso… paura.

Ma quando la caròzza la xe pasà dal camp de Alessandro, lù el ga tignù Paolo in brasso e el ga salutà. No par dir adìo, ma par avvisàr.

“Se sempre scampemo quando el mondo el trema, no gavaremo mai tera soto i piè.”

La sera che la nova crose la ze sta messa sora el teiado de la capelina, i campanèi i ga sonà de novo. Stavolta no de luto. Ma de resistensa.

Soto el cielo stelà del sud, intanto che i colóni i cantava a coro — in italiano, tedesco, portoghese —, Alessandro el gavea ‘na certessa: la colónia no zera pì un riparo, ma ‘na pàtria, fata de coraio, fè e ferìe.

E ogni pàtria, prima o dopo, la vol i so eròi.


Capìtolo VII — Le Vose del Silènsio


L'estate vegneva calda massa, seca massa, e i venti dal Sud, che prima portava solievo, adesso portava sol pòlvere. La tera se induriva. Le piantassion de formento se rimpicoliva soto el sol implacàbile. E con la sicità vegniva n'altro mal: el silènsio.

No el silénsio de la pase, ma quelo che precede l'esplosion.

Da quando che la capela ga brusà, le noti ´nte la Colònia Dona Isabel la ze diventà longhe massa. I òmeni se tirava a casa presto, con le sciopete tacà al cavedal. Le done parlava soto vose drio le cortine. Fin i putei parea che ´ndasse pian pianin — come se i so piè se podesse sveiar un mostro che dormiva.

Giacomo passava pì tempo ´nte i campi che a casa. Laorava con fùria. Batèa con la mara sul tereno come se podesse vendicarse de lu. No parlava del fogo, né de la mancansa de Gasparini, l'aministrador. Serava solo i denti.

Alessandro, tute 'ste robe le vedea con inquietudine. Ogni gesto taco era 'na alarma. Un pòpolo che smete de parlare su la sòlia de 'na rovina — o de 'na rivolta.

Ze stà Matteo el primo a capir che ghe zera 'na diferensa. Tornava da casa de un colono tedesco, Hans Müller, quando 'l ga sentì vose sofocà che vegniva dal tereno. El zera note. Là drento, ombre I se moveva soto la luse dèbole de 'na lamparina. Una la ga riconossesto: quela de so pare, Giacomo.

“Vien per nu,” diseva ´na vose. “Vogliono le nostre tere. Prima brusano la capela, dopo sbrissa i pì dèbole. Pian pianin, fano noialtri scampar.”

“Gavemo da far qualcosa prima che sia tarde.”

Matteo el ga tratenù el fià. Un piano se stava architetando. E so pare, Alessandro, no el savea gnente.

La matina dopo, Matteo ga contà tuto. La fassia de Alessandro la ze diventà dura.

“Se femo guera sensa prove, diventemo briganti. Se tacemo, diventemo complici de la nostra pròpia rovina.”

Lucia, che stava a sentir in silénsio, ga deto solo:

“Forse dovemo parlar con chi ancora ascolta.”

El zorno dopo, Alessandro el ga preparà el caval e ze partì verso Nova Palmira, un vilàgio distante tre lègue, ndove ghe zeva un posto imperial e un delegado. Portava con lu ´na copia de la carta de donassion de le tere, el raporto del prete Giustino sul inséndio, e el diàrio del signor Cortese, lassà drio — ndove se leseva 'na frase che dava da pensare: “Semu stà atacà dal timor, no dal nemico.”

La viaie ga durà due zorni. ´Nte la vila, el ga trovà el delegado Abílio Rocha: un omo negro, con i mustassi fini e un sguardo calcolador. El ga sentì tuto, ma no l'ha mostrà gnente.

“Sa ben che l'Impero ga i oci su el Norte. Qua semo retaguardia, signor Bellarossi. Tera de silénsio. E de dimenticà.”

— “Alora che sto silénzio scopie,” rispose Alessandro. “Parché no semo da dimenticar. E gnanca da tacere.

Rocha ga alzà i oci e, par la prima volta, ga sorriso.

“Te sì testardo. Me farè sudar… Ma me piase la gente che no inchina la testa.”

Quando i ze tornà, Alessandro ga trovà 'na tensione pesante. Durante la so assensa, Giacomo e altri òmeni i ga sfidà un grupo de guardie de tera — brasiliani assoldà da un fasendieor de le vissinanse, che se lamentava de ´na sovraposission de confin con la colónia. Ghe ze stà spintoni, spari in ària, e un ferì: el toso Pietro Moretti, colpì a 'na gamba.

El arivo del delegado ga evità el peso. El ga radunà i capi de le famèie, tedeschi e italiani insieme, e ga dito chiaro:

“Se ghe ze disputa de tera, ghe ze la lese. Se ghe ze deliti, ghe ze la giustissia. Ma se ghe ze guera… ghe sarà solo morti.”

Quela note, la colónia ga dormì come chi ga sopravissù a un teremoto.

Lucia la ga acendù 'na candela ´nte la capela nova e ga piansesto in silénsio. Paolo, che cominziava a rampicar, giocava co un steco in tera. Matteo guardava el ciel e sercava fra le stele ´na che ghe disesse che tuto saria ndà ben.

E Alessandro, par la prima volta da che xe rivà in Sudamérica, se ze sentìo picinin. Ma ga capì anca che la libertà — come la tera — se conquista solo con radise fonde e spine sul camino.

Capìtoło VIII — Le Cènare e ‘l Asso

La matina seguente no 'l ga portà alivio, ma solo la consapevolessa che tuto el zera cambià. La bala ´ntela gamba de Pietro Moretti la zera diventà un símbolo: l'inosénsa de la colónia l'aveva insanguinà. E gnente podea tornar drìo.

Giacomo ndava e vegnia su e zo par la veranda de casa, con i òci rossi de vegìa e ràbia. La mare de Pietro, dona Celina, ghe gaveva urlà la sera prima.

"Te ghe porté mio fio a la guera! No se copea par la tèra!"

Lui no el gavea risposto. Solo ghe gavea sercà i pugni e voltà la fàsia. La sólita dolor, quando vegnia, el la trangugiava in silénsio.

Intànto, Alessandro pasea de cà in là, par tor fora la pasión, parlando con i capi de famèia. Ghe portà parole de pase, ma anca de atenssion. L'arivo del delegà Rocha el zera sta un passo, no na vitòria.

"No gavemo nemìghi fra de noialtri", diseva. "Ma ghe ze chi che vole che ghe sia. E questo... la ze pì pericoloso del fogo o del fero."

In cesa, refata de corsa, el prete Giustino gavea convocà i coloni par na messa de reconsiliassion. Ghe zera pì mancansa che presensa. Tra queli rivà, sèrti stava con le bràssia crusà; altri no pregava. La comunità la zera spesà, come un toco de argila crepà dal sole.

Intla predica, el prete gavea parlà de Giob. De pèrde, de pròve, de fede ´nt'el meso de la desolassion.

"Ma anca Giob", el gavea deto co ‘na vose tremà, "gavea amissi che se sedeva colui int'el tòco. E, certe ólte, pì importe che capìr el dolor... la ze no lassàrla da sola."

A fin messa, Matteo gavea vardà Elvira che acèndea ´na candeia par Pietro. La candeia la zera pìcola, ma firmo. Ghe zera qualche cosa de novo ´nte i so òci. No la zera paura — la zera ràbia contenù. Na putela de diese ani che l'avea capì che anca l'infansa podea brusà ´ntel fogo del mondo dei òmeni.

El dì dopo, Alessandro el ga sta ciamà da Hans Müller. Là, el ga trovà un mapa — vècio, desbalà, ma ufissiàe. El mostrava le confine de le tere imperiai ´ntel Alto Taquari.

— "Varda qua", el disea Hans, indicando con el dito grosso e rugòso. 

"Le tere del fasendero Fontoura finìsse prima del nostro fiume. La colónia la ze sicura. Queło che’l vol... la ze poder. No i ectari."

Alessandro gavea assentì. No el zera solo question de tere — el zera de controlo. Fontoura el volea che i italiani savesse che i stava soto la so ombra. Un zogo de intimidassion sutil, fata de violensa dei só zagunsi e de rumore sparpalià fra i indìgeni. Na tàtica vècia.

Ma i coloni, sensa saver quelo, i gavea scominsià a armàrsi.

"Ghe serve far qualcosa prima che ghe sia un altro Pietro. O qualche cosa de pedo."

Na setimana dopo, Alessandro el ga partì de novo, stavolta par Caxias. Là, ghe zera ‘na sede de l’Intendensa Provinsial. El ga portà con se la mapa. E le so parole.

Ghe gavea portà anca Matteo. El toso el insìstea. El volea imparar. El voléa proteger. No el zera pì un putelo — el zera fiol de colono, e questo el càmbia tuto.

La strada la zera polverosa, passando tra campi verzi e boschi spéssi. I gavea dormì in staia, magnà quel che i gavea: pan de frumento, formàio duro, àqua tèbia. A ogni fermada, Alessandro el domandava de Fontoura — e ghe sentìa stòrie. Tere sequestrà. Gropi butà fora. Documenti scomparsi.

Caxias la comparìa lontana come na promessa — e un risco.

Int’el palaso del governo, i gavea stà recevù fredi. L'Intendente, un tal Amaral, vestì de lino bianco, parlava con parole misurà.

— "Sior Bellarossi, savemo de l’importansa de queste colónie. Ma savemo anca che le dificultà la ga nassesto quando i pópoli se insedié sensa comprender i confìni de l’òrdine."

"E che’l sior el ciamé órdine i incendi, le minàce, e le bale che colpisse un toso?"

L’Intendente no’l gavea risposto sùito. El gavea vardà la mapa.

"Ste tere le ga stà trassà dai ingegneri imperiài. Se ghe ze conflìto... lo analiseremo. Ma gavé pasiénsa. ‘Sto Brasil el ze grando. E lento."

Ussiti, Matteo el domandà:

"Papà... el ghe gà sentìo?"

"Ghe gà sentìo. Ma no ghe gà stà ad ascoltar."

Quando i ritornà a la colónia, el clima el zera diverso. Pietro el gavea scominsià a ´ndar con ‘na cròssola fata da Elvira. I òmeni, par òrdine de Giacomo, i scavava trincee discretamente drio le case, come se se preparava a na guera che nisun volea, ma tuti i temea.

E na matina, quando el vento el tornava a sofiar dal Sud — portando l’odor de pìno e umidità — rivò un mesagero.

El portava ‘na lètara. La vegnea da Porto Alegre. La zera ‘na comunicassion ufissial.

E drento, el diseva che el Ministero de l’Agricultura, soto la pression de diversi rapresentanti, el mandava un agrimensor intel posto tra trenta zorni par rivalutar i confìn de la Colònia Dona Isabel.

Lucia la tegnea la carta ´ntele man e la piansea. Par la prima olta, no la zera paura. La zera alìvio.

Trenta zorni. Un mese par resister.

El zogo el stava cambiando. Ma i rischi restava tuti.


Capitolo IX — La Misura de Tute e Cose

El rumore dei cavai rivò prima de la pòlvere.

João Vicente Lisboa apare ´ntela entrada de la colónia ´na matina freda, cuerto in un sopravesto de lana scura, seguì da do soldà e un assistente mulato che portava pransete e un livel topogràfico.

Lù no sorise.

El so sguardo girava par la radura come se stesse mapeando ánime, no ètari. I coloni, in silénsio, lassava i manari riposar. Le fasse sporche, i vestì rabucà, ma i oci... i oci brilava de dignità.

Alessandro rivò par incontrarlo, insieme a Hans Müller e Giacomo. Quando i ga arivà, João Lisboa se smontò del caval con calma. Ghe gavea la man — ma dopo averli studià.

— "Mi son João Vicente Lisboa. Agrimensore oficial, mandato dal Impèro. Go le demarcassion. Ma prima... voio sentir la verità."

El laoro gavea tacà.

Instalà in ´na de le poche case de alvenaria improvisà, Lisboa tacò a laorar come se fosse interrogando un tribunale invisìbile. Sentì testemonianse. Studiò documenti. Visitò i loti. Parlò con el prete. Rivò fin ala crose del putèo morto de sarampo — e no disse gnente, ma resto in zenòcio pì tempo del sperà.

Par tre zorni, el scrisse. Misurò. Comparò mape.

La sera del quarto torno, qualchedun provò a brusarghe el galpon dove el dormiva. El fogo la ze spensè prima — ma un dei soldà se brusò la fassia. Lisboa no mostrò paura. Ghe ordinò solo de montar guarda armada sui sentieri.

El quinto zorno, el convocò ´na assemblea.

La gavea al piè de la grande fighera, ndove i coloni fasea le messe fora porta. Pì de sento persone i zera radunà — putei in spale ai pupà, veci sentai sui tronchi, done con i oci fissà come sassi.

João Lisboa salì su na casseta e parlò come un giudice, ma con la vose de un omo straco:

— "Sta tera la zera promesa con el decreto imperial. E la ze sta conquistàa con zape, sudor e luto. El sigilo de la legalità... la ze qua."

El alzò la mapa sigilà con el sìmbolo del impero.

— "Da sto zorno, la Colónia Dona Isabel la ze riconossù come nùcleo agrìcola de povoamento lìbaro. I loti i sarà intestà ale famèie pionere. Chi che provà a sbutarve fora sarà giudicà secondo la lege de l'omo — e, se servirà, anca da quela de Dio."

Un mormorio passò par la zente. Qualchedun piansè. Altri chiudeva solo i oci.

Giacomo, che fin là zera sta fermo, sussurrò:

— "Gavemo vinto sensa copar nessun."

Ma Hans rispose, amaro:

— "Sì. Gavemo solo sepeli i nostri."

La sera dopo, qualchedun lassò na lètara anónima fincà ´ntela porta de casa de Alessandro. ´Na frase sola: "La tera la podarà aver un paron, ma la paura no ga confini."

No el zera la fin del conflito — ma la zera la fin de i dubi.

Fontoura scampò in Uruguai dopo qualche setimana, abandonando i so zagunsi e i falsi documenti. E par quanto riguarda el traditor tra i coloni — Lisboa lo gavea scovà. Ghe disse de andar via, discretamente, sotto scorta. Gnissun nome el ga deto. La pase costava pì del vero.

Ntei zorni dopo, el rumore de le zape i ga rivà pì forte. Come se ogni colpo ´ntela tera el zera ´na afermassion:

Semo vivi. Semo qua. Sta tera la ze nostra perché l’avemo fata nostra.

Elvira piantò fiori visin a la croce del pìcolo Paolo. Matteo scrisse el so nome sul stipite de casa. Lucia tornò a cantar mentre macinava el frumento. E Pietro... Pietro tacò a copiar ogni pàgina del so quaderno in un’altra letra, più ferma — perché, un zorno, altri potesse leserlo.

João Lisboa partì con el sole a le spale. Prima de ´ndar via, el ghe diede a Alessandro ´na busta sigilà.

— "Ze el registro de la posse legal. Firmà. Timbrà. Tegnelo ben — ma no par vu. Tegnelo... par i vostri nipoti."

E montò sul cavalo, sparendo tra le araucàrie.

La colonia dormì in pase sta note par la prima volta in ani. Ma gnissun se acorse che, lontan, el cìelo stelà pareva pì lìmpido — come se anca Dio stesse respirando con el fià in pase.

Epìlogo: Soto le Piante del Tempo

El vècio Pietro se sentò pian pianin soto l’ombra del pinaro pì vècio de la proprietà.

El tronco el zera grosso come tre òmini messi insieme. I rami i se levava su come brassi de giganti, e el vento che passava tra gli aghi fasea un murmurìo che pareva vosi desmentegà. A canto a lu, la so nipote Clara, de oto ani soltanto, tegneva in man un quaderno de coversio rosso.

— "Nono, contame ancora ‘na volta la stòria de la crose de legno..."

Lui la vardò e sorise. I òci, un poco spenti par la veciaria, i ghe luseva ancora de quel fogo che gnanca el tempo el gavea smorsà. El tocò pian pianin el pendente che pendeva dal so colo — ‘na pìcola crose de fero vècio, che lu stesso l’avea fato con i ciodi veci trovà ´ntel cason brusà.

— "Quela stòria no la ze mia, cara nipote. La ze de noaltri. La ze de ‘sta tera. La ze del sangue che el ga bagnà el teren prima de farlo fèrtile."

E lu scominsiò.

El ga contà del viaio ´ntei barchi streti, del sudor che restava tacà a le tole del vapor Roma. Parlò del so pare, Alessandro, che el scrivea lètare come chi che pianta sementi drento el cuor de chi che zera restà drìo. E de la so mare, Lucia, che la sorideva ancòi dopo aver sepultà un fiol in meso al mar. El descrivea la fàcia de Giacomo, sempre sporca de fango e de coràio. E de Hans, che no l’avea mai abandonà gnissun, gnanca quando l’avea ocasione. Parlò del Pare Giustino e de la so fede che resistiva a le febri, a le perdite, a le malatie. E parlò anca de Giovanni Lisboa — el omo de divisa che no portava spade, ma parole.

Clara la stava a sentir come chi che siapa un tesoro che no se pol veder.

— "E dopo, nono? Cosa la ze sucesso a la colónia?"

Pietro sospirò.

— "La ze cressù. La ze diventà sità. Le ze vegnù le scole, le cese, el mercato. Le case de legno le ze stà sostituì da muri de piera. Ma le radisi... quele no le ze mai cambià."

El segnò con el dito verso tera.

— "Le ze qua soto. ´Ntei fondamento. ´Ntei ossi de chi che ze restà. ´Ntei nomi che gavemo dà a le strade. ´Ntei che no i ze mai partì — gnanca da morti."

Clara la scriveva con calma, con cura. La scriveva con la stessa scritura ferma che el nono ghe gavea insegnà. Quando la ga finì, el sole se gavea già nasscondù drìo i coli. Le ombre le ze vegnù longhe come vèci amissi che i tornava casa.

Pietro el se slevò pian pianin. El vardò verso l’orisonte.

— "Prometi che un zorno ti la contarà a qualcun, Clara?"

La ghe fesse sì con el capo, con quei so do ocioni grande e seri.

— "Prometo, nono."

— "Alora, el ze fato."

Quela note, Pietro el dormì ´ntel quarto ndove lu el zera nato. A canto al leto, el quaderno rosso el stava posà. Sula ùltima pàgina, scrito con na caligrafia ancora de fioete, se leseva:

"Sta tera la ze sta conquistà con coraio, fede e làgreme. E par questo, la ze de noaltri. No perché la gavemo siapà. Ma perché la gavemo amà.”

Nota do Autor

Sto romanzo de Piazzetta el ze nassesto da la memòria coletiva de na saga silensiosa, ´ndove i protagonisti i compare raro ´ntei libri de Stòria. "Radise de Speransa" el ze ‘na omaio ai miliaia de emigranti italiani che, tra la fin de l’Otosento e el prinssìpio del Novesento, i ga lassà drio i so paeseti con le strade de piere, i campi pòveri e le promesse mai mantegnù de l’Itàlia unita, sercando ‘na nova vita in Brasil, ´nte le tere del Sud.

Alessandro Bellarossi el ze na figura inventà, ma el so viaio el fa eco a la realtà de tante famèie vegneste dal Véneto, dal Trentino, dal Friuli e da altre regioni italiane. La stòria la se basa su fati stòrici veri: le dificoltà de le viaie transatlàntiche su vaporeti stracargà, i primi ani de colonizassion inte le montagnete del Rio Grande do Sul, e el laor tremendo par far diventar boschi vèrgini in campagne, caseti de legno in case, e sopravivensa in futuro.

La Colónia Dona Isabel — che incòi se ciama Bento Gonçalves — la ze sta ‘na de le pì importanti esperiense de colonizassion italiana in Brasil, segnà da tanta duresa ma anca speransa. I documenti usà par scriver sto romanso i vien da lètare vere de emigranti, raconti orai de i dessendenti, verbai aministrativi imperiai e memòrie de comunità conservà ´ntei archivi comunai e ´ntei sentri culturai de la Serra Gaúcha.

"Radise de Speransa no la vol mia èsser solo un raconto stòrico, ma un ponte tra el passà e el presente — tra la nostalgia de chi la ze partì e la forsa de chi la ze restà. Con dando vose a personasi che no i ze mai esisti ufissialmente, ma che i ga vivesto in ogni gesto de chi ga laorà, piansesto e sonià soto el cielo brasilian, sto romanzo el vol ricordar al letor che la libartà, tante volte negà in tera nativa, la ga trovà radise in tera foresta — e che da quei radisi i ze nassesto no solo colònie, ma identità, culture e eredità che incòi dura.

Dr. Luiz C. B. Piazzetta


segunda-feira, 9 de junho de 2025

A Liberdade de Cismon


A Liberdade de Cismon
Um romance de esperança, terra e destino


Capítulo I — A Voz de Deus no Vento


Quando Alessandro Bellarossi escreveu à família de Cismon, não o fez apenas com a pena — mas com a alma inteira. Cada palavra daquela carta parecia gotejar suor, esperança e o eco de uma travessia ainda recente. Mais do que uma mensagem, era um testamento de fé: a promessa sul-americana não era mito, era chão — e ele já o havia pisado. Vinte dias antes, com a mulher Annetta e os três filhos ao lado, Alessandro finalmente tocara a terra escura e úmida da Colônia Dona Isabel, aninhada nas brumas altas do Rio das Antas, onde a mata parecia antiga como a própria criação.

Ele viera de um lugar onde os vales mal respiravam entre as rochas dos Alpes Vênetos — um vilarejo modesto e esmagado pela indiferença do tempo e a ganância dos senhores da terra. Ali, mesmo depois da unificação da Itália, a liberdade seguia sendo apenas uma palavra dita em voz baixa, nas esquinas. Os ricos ganharam bandeiras e exércitos. Os pobres, dívidas, fome — e filhos demais para alimentar.

A travessia não foi apenas uma viagem: foi um corte profundo entre dois mundos. O Vapor Roma, abarrotado de camponeses, zarpou de Gênova como um navio de promessas — mas flutuava sobre um oceano de incertezas. Na segunda semana, o cheiro de corpos e medo era mais forte que o sal do mar. Morreram quatro crianças e duas mães. As preces sussurradas à noite misturavam-se aos lamentos abafados nas redes, enquanto o balanço do casco lembrava a todos que a terra firme era um privilégio distante.

Mas Alessandro não se deixava vencer. Alimentava a família com pão duro e coragem. E, quando avistou as primeiras araucárias, altas como campanários e mergulhados em névoa, soube, com uma clareza que tocava o fundo da alma, que tinha chegado. Não a um fim — mas a um começo.

Foi então que se recordou das palavras do velho padre Giustino, ditas numa manhã fria, antes da partida:

— “Às vezes, a voz de Deus sopra do Sul.”

E naquele instante, entre a cerração da serra gaúcha e os gritos dos homens abrindo picadas na mata com machados rombudos, Alessandro ouviu essa voz. Não era alta, nem miraculosa. Mas era clara. E dizia, simplesmente: "Fique. Aqui se planta o destino."


Capítulo II — Terra Prometida

Colônia Dona Isabel ainda era um esboço de civilização — uma fronteira onde tudo estava por fazer. Clareiras abertas à machadada rasgavam a mata como feridas frescas. Os caminhos eram lamaçais trêmulos, moldados pelas rodas de carroças e pelas botas de imigrantes. A terra, embora selvagem, era deles. Pela primeira vez na vida, Alessandro podia chamar um pedaço do mundo de seu.

Cem hectares por família. Um sonho inimaginável nas colinas magras do Vêneto. E agora, ali, entre troncos de araucária e o sussurro distante de bugios, ele e os outros colonos erguiam casas com os próprios braços. Cada tábua pregada era uma oração. Cada parede, um escudo contra o medo do desconhecido. A farinha era feita moendo milho em pedras improvisadas. O pão tinha gosto de suor, mas também de liberdade.

A carta que Alessandro escrevera ao pai, semanas antes, começava com entusiasmo quase infantil:

"Bea posission, tera fèrtile, ària sana, e il governo assiste noialtri."

E pela primeira vez na vida, ele não exagerava. O Império do Brasil, ansioso por povoar o sul, fornecia sementes, ferramentas rudimentares, bois magros, e o mais precioso de todos os recursos: tempo. Nove meses de auxílio antes que a terra exigisse resposta. Nove meses para transformar selva em lavoura, barracos em lar. Era pouco, mas era algo. Era mais do que a pátria lhes dera em séculos.

Lucia, sua esposa, começava a sorrir de novo — ainda tímida, como quem teme a própria esperança. Os pés estavam sempre cobertos de lama até os tornozelos, os dedos inchados de tanto lavar e carregar, mas os olhos… os olhos haviam reencontrado o brilho que ela tivera no altar de Cismon. Havia algo na mata, talvez o ar espesso da manhã, que lhe dava ânimo. Talvez fosse o silêncio sem fome.

Matteo e Elvira, seus dois mais velhos, corriam pelos campos como animais livres. Exploravam o novo mundo como se fosse um quintal de infância eterna, sem muros nem limites. Criavam cabanas com galhos e imitavam o som dos tropeiros. Chamavam os vizinhos alemães de “gigantes loiros” e riam com sotaques misturados. Elvira falava de plantar flores silvestres. Matteo, de construir uma roda d’água.

Até o pequeno Paolo, nascido na travessia em meio ao cheiro de sal, enjoo e orações sufocadas, parecia já parte da terra. Tinha os pulmões fortes, os olhos atentos — e as mãos cerradas como se segurassem já, com teimosia, as raízes daquele novo mundo.

À noite, quando o fogo de lenha aquecia o chão de terra batida e o vento das araucárias sussurrava entre as frestas da madeira crua, Alessandro olhava ao redor e pensava: "Não é o paraíso. Mas é um começo. E o começo, às vezes, é mais sagrado que o fim."


Capítulo III — Giacomo e o Barro de Sangue

Chegou ao entardecer, quando o sol se escondia lento por trás das cristas da Serra e o céu se tingia de cobre e vinho. A carroça improvisada descia aos solavancos o trilho escavado no barro, puxada por dois bois magros e coberta por uma lona manchada de sal e tempo. Em cima, com os olhos cavados pela travessia e a barba crescida até o peito, vinha Giacomo Bellarossi, o irmão mais novo de Alessandro.

Lucia foi a primeira a vê-lo, aparando água com um balde no córrego. Correu. E gritou. Os filhos vieram atrás, descalços e sujos, como cães de matilha reencontrando o dono ausente. Alessandro largou o machado onde estava e caminhou, ainda incrédulo, até o irmão.

Abraçaram-se em silêncio por longos minutos. O abraço dos que carregam a mesma cruz e a mesma fé — a fé de que o outro não teria vindo se o destino ainda fosse incerto. Mas os olhos de Giacomo não brilhavam. Não como os de quem encontrou paz, mas como os de quem fugiu de uma guerra.

— “Cismon está mais vazio, Sandro. E mais velho. O padre faleceu. Mamma ficou. Disse que o coração dela não atravessaria o mar... e talvez tenha razão.”
— “Você vem por esperança... ou por desespero?”
— “Qual a diferença?”

Instalaram-no na pequena cabana de tábuas atrás da casa principal. Na primeira semana, Giacomo pouco falava. Ajudava no que podia — cerrava madeira, cavava valas, cuidava das crianças quando Lucia precisava ir ao rio. Mas havia nos seus gestos uma tensão dura, como se esperasse o chão desabar a cada passo.

E então veio o dia da desgraça.

Foi numa manhã encharcada de neblina, quando Giacomo seguiu com Matteo ao campo mais baixo, junto ao limite da propriedade, para levantar cercas. Um grupo de colonos vizinhos, de origem alemã, trabalhava do outro lado da linha marcada. Houve palavras. Depois, gritos. Depois, o som seco de um murro.

Matteo voltou correndo, aos prantos, coberto de lama e sangue. Giacomo havia sido golpeado na cabeça com um pedaço de madeira. Estava caído no barro, imóvel, o rosto desfigurado por um corte profundo na testa. Os vizinhos diziam que ele avançara primeiro. Que fora tomado por um acesso de fúria.

— “Disse que a terra era nossa, que o marco estava errado. Xingou o nome de Deus. Depois pegou o facão...”

Alessandro chegou a tempo de impedir o linchamento. Levou o irmão de volta arrastado, enquanto Lucia gritava ordens e Elvira corria buscar água quente. Paolo berrava no berço, sem entender o caos.

Durante três dias, Giacomo ficou entre a febre e a sombra da morte. Delirava em italiano, murmurava o nome da mãe, contava os filhos que não teve. Alessandro não saiu do seu lado. Lucia rezava.

Na noite do quarto dia, quando os grilos voltaram a cantar, ele abriu os olhos.

— “Tanta terra, Sandro… e ainda assim… brigamos por um palmo.”
— “Talvez não seja a terra, Giacomo. Talvez ainda carreguemos dentro de nós as correntes de onde viemos.”

Foi então que ambos entenderam: a terra era fértil, sim. Mas também selvagem. E o sangue, uma semente que não podiam deixar brotar. 


Capítulo IV — O Arado e a Promessa

A cicatriz na testa de Giacomo não desapareceu. Tornou-se uma linha torta e roxa, cruzando a sobrancelha como um lembrete gravado a ferro: até mesmo a terra prometida exige sangue em troca de paz.

Nos dias seguintes à briga, Alessandro reuniu os vizinhos — italianos, alemães e alguns poucos luso-brasileiros — sob o velho galpão do coronel Gasparini, o administrador da colônia. Era preciso mais que madeira e barro para se construir um povoado. Era preciso estabelecer respeito, regras simples, e sobretudo, confiança.

— “Ninguém veio do outro lado do oceano pra começar outra guerra aqui,” disse Alessandro, de pé sobre um caixote, a voz rouca e carregada de sotaque. “Viemos pra construir algo que nossos filhos não precisarão fugir pra encontrar.”

Não houve aplausos. Apenas acenos de cabeça. Mas no dia seguinte, o colono Hans Jäger — o mesmo que ameaçara Giacomo — deixou na varanda dos Bellarossi uma cesta com pão preto e um saco de sementes de centeio.

Na lavoura, o barro começou a se transformar em sulcos. O arado emprestado dos colonos vizinhos gemia atrás dos bois, abrindo veias na terra escura. Giacomo, com a cabeça coberta por um chapéu velho de aba larga, era o primeiro a erguer-se com o sol e o último a largar a enxada. Como se tentasse redimir-se diante dos deuses da nova terra.

Lucia cuidava da roça de feijão e das galinhas, e ainda encontrava tempo para ensinar Elvira a ler, usando um velho catecismo que trouxera escondido entre as roupas da travessia. Matteo crescia rápido, com os ombros já duros como madeira. Paolo aprendia a andar sobre a terra batida da varanda, tropeçando nos degraus de tábua e rindo como se o mundo fosse apenas aquilo: sol, milho, e o cheiro da mãe.

No final do outono, antes que os ventos frios cortassem a serra como lâminas, veio a primeira colheita. Pequena, modesta. Mas deles. Os sacos de milho e batata-doce foram levados ao galpão comum, onde uma tábua improvisada de madeira servia de altar para os agradecimentos. O padre Celestino, recém-chegado de Caxias, celebrou uma missa ao ar livre, sob uma cruz cravada entre dois pinheiros bravos.

— “A terra é dura, meus filhos. Mas é virgem. E como todas as virgens, precisa de paciência, cuidado... e fé,” disse ele, enquanto o vento soprava entre as tábuas do telhado ainda inacabado.

Naquela noite, houve música. Um velho violino, duas gaitas e vozes roucas cantando canções do Vêneto. Os risos ecoaram pela mata. Pela primeira vez desde que cruzaram o oceano, os Bellarossi se permitiram dançar. Mesmo Giacomo. Sob as estrelas, com um copo de vinho ácido nas mãos e as calças sujas de terra, ele olhava para o céu como se pedisse perdão por ter duvidado.

Foi nesse momento que Alessandro pegou uma estaca, gravou nela o nome da família — "Bellarossi, 1888" — e a cravou junto à entrada do terreno.

Era mais que um marco de posse.

Era uma promessa.


Capítulo V — A Sombra na Serra

O inverno chegou silencioso, como um cão de caça espreitando ao longe. Nas encostas da Serra Gaúcha, o frio descia pelas árvores como uma névoa viva, cobrindo as plantações com um véu de orvalho gelado e apertando os ossos dos mais velhos como um torno invisível.

O milho secava antes do tempo. O feijão apodrecia na palha. E os bois, que antes eram músculos em movimento, agora mirravam as costelas sob a pele como esqueletos ambulantes.

Lucia acordava tossindo, enrolada num xale remendado com linha de tear. Paolo — que mal começara a andar — tinha febres noturnas. Alessandro cavava valas para escoar a água que se acumulava no terreno, mas era como tentar esvaziar o oceano com uma colher. E quando a comida começou a faltar nas mesas dos vizinhos, a sombra mais temida se insinuou pelas frestas das janelas: a dúvida.

— “E se a promessa for mentira?” cochichavam alguns nas reuniões noturnas.

— “E se o imperador nos abandonou como fizeram os senhores da Itália?”

E então, chegaram os rumores.

Diziam que em Porto Alegre o império tremia. Que os abolicionistas exigiam o fim do trabalho escravo, e que os fazendeiros, temendo perder a mão-de-obra, olhavam com desconfiança para os imigrantes livres que agora recebiam terras e apoio do governo.

A tensão subia como a fumaça dos fogões a lenha. Alessandro sentia no ar: algo estava por vir.

Na segunda semana de julho, Gasparini — o velho administrador da colônia — apareceu a cavalo, encharcado e com o rosto mais branco que as neves do Vêneto. Trazia más notícias: os auxílios seriam suspensos.

— “A ordem veio da Corte. Dizem que o erário está seco. Que é preciso cortar as despesas nas colônias.”

O silêncio que se seguiu à frase pesava mais que o frio que entrava pela porta escancarada do galpão.

— “Mas e os nove meses de ajuda prometidos?” perguntou um dos colonos alemães, franzindo a testa.

Gasparini não respondeu. Apenas puxou o capote e saiu. Os cascos do cavalo sumiram no barro como se a notícia quisesse se esconder.

Lucia apertou a mão de Alessandro. Ele não disse nada. Apenas olhou para os filhos, que brincavam com gravetos perto do fogo.

Foi naquela noite, depois que todos dormiram, que ele tomou uma decisão.

No silêncio da cozinha, sob a lamparina a óleo, puxou o velho caderno de anotações que trouxera da Itália — a única herança do pai. Ali, entre receitas de vinho e contas de colheitas, ele começou a rascunhar um plano. Não um plano para resistir. Mas para prosperar, mesmo sem o império, mesmo sem promessas.

Ele escreveria aos parentes que ainda estavam na Itália. Mandaria sementes, relatos, fotografias. Organizaria uma cooperativa rudimentar com os vizinhos, para que os que colhessem mais sustentassem os que colhessem menos.

— “A terra nos quer aqui,” murmurou ele para si mesmo, como se confessasse um segredo à noite.

No dia seguinte, reuniu dez homens no campo aberto atrás da capela. Era o começo de uma nova fase: sobrevivência pela união. Estavam sozinhos agora. Mas não impotentes.

Na entrada da casa, Giacomo afiava uma enxada. As faíscas saltavam como vagalumes no fim da tarde. Matteo, já com treze anos, construía uma armadilha para tatus com madeira de galhos. E Elvira, entremeando letras no chão com um graveto, começava a escrever o nome da mãe.

Lucia, olhando tudo da janela, apertou Paolo contra o peito e sussurrou:

— “A sombra pode até vir, mas nós... somos feitos de luz.”


Capítulo VI — Fumaça na Capela

O sino da capela soou três vezes — um toque lento, fúnebre, que não anunciava missa, mas luto.

A fumaça ainda dançava entre os pinheiros quando Alessandro chegou, o coração aos pulos e a enxada nos ombros. A capela de madeira, erguida com doações e esforço coletivo, estava parcialmente queimada. Não fora consumida por completo, mas o altar estava negro de fuligem, os bancos enegrecidos, e a imagem da Virgem havia caído, rosto rachado, olhos voltados ao chão.

Padre Giustino, pálido e ofegante, caminhava em círculos diante da porta semiaberta. Ao seu lado, Giacomo cerrava os punhos com tanta força que os nós dos dedos pareciam ossos de vidro.

— “Cheguei cedo para rezar a missa… e encontrei isso.”

Alessandro passou a mão pelo rosto. Havia um cheiro agridoce no ar — madeira queimada misturada ao óleo das velas e algo mais: ódio.

— “Foi fogo posto?” perguntou, sem rodeios.

Giacomo respondeu por entre os dentes:

— “Não foi o acaso que acendeu esse inferno.”

Naquela noite, a colônia inteira se reuniu sob o galpão dos Brandt — os primeiros alemães que chegaram ali antes mesmo dos italianos. Havia tensão nos olhos, medo nos murmúrios e uma pergunta que atravessava todos os silêncios: quem faria isso... e por quê?

Padre Giustino levantou-se.

— “Estamos sendo vigiados. Há gente que não nos quer aqui. Nem os nossos cultos, nem nossas escolas. Muito menos nosso progresso.”

Gasparini, o administrador, chegou tarde, com dois soldados brasileiros a cavalo e um olhar incomodado. Tentou acalmar os ânimos com promessas: o governo investigaria, a segurança seria reforçada, nada justificava atos de vandalismo. Mas ninguém acreditava de fato. O que era uma capela queimada diante da vastidão do império?

Alessandro, de pé junto à porta, disse em voz baixa, mas firme:

— “Se querem nos intimidar, erraram de povo. Viemos de uma terra que ardeu em guerras e fome. Sobrevivemos ao mar, à peste e à lama. Não será o fogo de covardes que nos fará recuar.”

As palavras dele foram como brasas caindo na palha seca do ânimo dos colonos. Matteo, que escutava com os olhos arregalados, apertou o punho do pai em silêncio.

Na manhã seguinte, começaram a reconstruir a capela.

Cada homem trouxe uma tábua, um prego, um martelo. Cada mulher, uma vela ou uma imagem salvada do fogo. Até as crianças ajudaram, catando pedras para a fundação. Padre Giustino sorriu pela primeira vez em dias.

Lucia, enquanto sovava o pão com farinha minguada, disse baixinho a Alessandro:

— “Eles tentaram apagar a fé, e acenderam a coragem.”

No entanto, nem todos reagiram com força.

Famílias começaram a falar em desistir. Uma carroça carregada deixou a colônia ao entardecer. Eram os Cortese, que não resistiram à sequência de perdas: um filho com febre tifoide, uma colheita perdida, e agora… medo.

Mas quando a carroça passou pelo campo de Alessandro, ele ergueu Paolo no colo e acenou. Não em despedida, mas em advertência.

— “Se partirmos cada vez que o mundo treme, nunca teremos chão firme.”

Na noite em que a nova cruz foi erguida sobre o telhado da capela, os sinos tocaram outra vez. Não de luto. Mas de resiliência.

Sob o céu estrelado do sul, enquanto os colonos cantavam em vozes cruzadas — italiano, alemão, português —, uma certeza crescia em Alessandro: a colônia não era mais um abrigo, era uma pátria feita de barro, fé e feridas.

E toda pátria, cedo ou tarde, exige seus heróis.


Capítulo VII — As Vozes do Silêncio

O verão vinha quente demais, seco demais, e os ventos do Sul que antes traziam alívio agora sopravam apenas poeira. A terra endurecia. As plantações de milho encolhiam sob o sol impiedoso. E com a estiagem, vinha outro mal: o silêncio.

Não o silêncio da paz, mas o que precede a explosão.

Desde o incêndio da capela, as noites na Colônia Dona Isabel tornaram-se longas demais. Os homens recolhiam-se cedo, com espingardas encostadas à cabeceira. As mulheres cochichavam atrás das cortinas. Até as crianças pareciam caminhar com mais cuidado — como se seus pés pudessem acordar um monstro adormecido.

Giacomo passava mais tempo nos campos do que em casa. Trabalhava com fúria. Batia enxadas no solo como se pudesse vingar-se dele. Não falava do incêndio. Nem da ausência crescente de Gasparini, o administrador. Apenas cerrava os dentes.

Alessandro observava tudo com inquietação. Cada gesto calado era um alerta. Um povo que deixa de falar está à beira do colapso — ou da revolta.

Foi Matteo quem primeiro percebeu a diferença. Voltava da casa de um colono alemão, Hans Müller, quando ouviu vozes abafadas vindas do paiol. Era noite. Lá dentro, sombras agitavam-se sob a luz fraca de uma lamparina. Reconheceu uma: o próprio Giacomo.

— “Eles vêm por nós”, dizia uma voz. “Querem nossa terra. Primeiro queimam a capela, depois intimidam os pequenos. Aos poucos, vão nos forçando a recuar.”

— “Precisamos agir antes que seja tarde.”

Matteo prendeu a respiração. Um plano estava sendo armado. E seu pai, Alessandro, nada sabia.

Na manhã seguinte, Matteo contou tudo. O rosto de Alessandro ficou duro.

— “Se partirmos para o confronto sem provas, viramos bandidos. Se calarmos, viramos cúmplices da nossa própria destruição.”

Lucia, que escutava em silêncio, disse apenas:

— “Talvez devêssemos falar com quem ainda escuta.”

No dia seguinte, Alessandro selou um cavalo e partiu para Nova Palmira, uma vila distante três léguas, onde havia um posto imperial e um delegado. Levava consigo uma cópia da carta de doação das terras, o relatório do padre Giustino sobre o incêndio, e o diário do senhor Cortese, deixado para trás — onde se lia uma frase marcante: “Fomos atacados pelo medo, não pelo inimigo.”

Foram dois dias de viagem. Na vila, encontrou o delegado Abílio Rocha: um homem negro, de bigodes finos e olhar calculista. Escutou tudo, mas manteve-se impassível.

— “O senhor sabe que o império tem os olhos voltados para o Norte. Aqui, somos retaguarda, senhor Bellarossi. Terra de silêncio. E de esquecidos.”

— “Então que este silêncio exploda,” respondeu Alessandro. “Porque nós não seremos esquecidos. Nem calados.”

Rocha ergueu os olhos e pela primeira vez sorriu.

— “O senhor é teimoso. Vai dar trabalho... Mas gosto de gente que não abaixa a cabeça.”

Voltou com ele um sargento e dois auxiliares. Mas o que Alessandro não esperava era a recepção tensa ao chegar.

Na sua ausência, Giacomo e outros homens haviam confrontado um grupo de guardas de terras — brasileiros contratados por um fazendeiro das redondezas, que alegava sobreposição de fronteiras com a colônia. Houve empurrões, tiros no ar, e um ferido: o jovem Pietro Moretti, baleado na perna.

A chegada do delegado evitou algo pior. Reuniu os líderes das famílias, os alemães e italianos juntos, e disse com clareza:

— “Se há disputa de terra, há lei. Se há crime, há justiça. Mas se houver guerra... só haverá mortos.”

Naquela noite, a colônia dormiu como quem sobreviveu a um terremoto.

Lucia acendeu uma vela na nova capela e chorou em silêncio. Paolo, já engatinhando, brincava com um graveto no chão de terra batida. Matteo olhava o céu e buscava entre as estrelas uma que lhe dissesse que tudo ficaria bem.

E Alessandro, pela primeira vez desde que chegou à América do Sul, sentiu-se pequeno.

Mas também entendeu que a liberdade — como a terra — só se conquista com raízes fundas e espinhos no caminho.


Capítulo VIII — As Cinzas e o Aço

O amanhecer seguinte não trouxe alívio, apenas a constatação de que tudo mudara. A bala na perna de Pietro Moretti tornara-se símbolo de algo maior: a inocência da colônia tinha sangrado. E não havia como voltar atrás.

Giacomo caminhava de um lado a outro na varanda de sua casa, os olhos vermelhos de vigília e raiva. A mãe de Pietro, dona Celina, gritara com ele na noite anterior.

— “Você levou meu filho pra guerra! Não é por terra que se mata!”

Ele não respondeu. Apenas fechou os punhos e virou o rosto. A dor, quando vinha, ele engolia em silêncio.

Enquanto isso, Alessandro passava de casa em casa, tentando acalmar os ânimos, falando com os chefes de família. Trazia palavras de conciliação, mas também alertas. A chegada do delegado Rocha fora um passo, não uma vitória.

— “Não temos inimigos entre nós”, dizia. “Mas há quem queira que tenhamos. E isso... é mais perigoso do que o fogo ou o aço.”

Na igreja reconstruída às pressas, o padre Giustino reuniu os colonos para uma missa de reconciliação. Havia mais ausências do que presenças. Entre os que vieram, alguns cruzavam os braços; outros não rezavam. Era uma comunidade fraturada, como barro rachado ao sol.

Na homilia, o padre falou de Jó. De perdas, de provas, de fé no meio da desolação.

— “Mas até Jó”, disse ele com a voz trêmula, “teve amigos que se sentaram ao seu lado no chão. E às vezes, mais importante que entender a dor... é não deixá-la sozinha.”

No fim da missa, Matteo observou Elvira acendendo uma vela por Pietro. Era pequena, mas firme. Havia algo novo em seus olhos. Não era medo — era fúria contida. Uma menina de dez anos que já aprendera que até a infância pode arder nas chamas do mundo dos homens.

Na tarde seguinte, Alessandro foi chamado à casa de Hans Müller. Lá, encontrou um mapa — antigo, desbotado, mas oficial. Mostrava as delimitações das terras imperiais na região do Alto Taquari.

— “Olhe aqui”, disse Hans, apontando com o dedo grosso e calejado. “As terras do fazendeiro Fontoura param antes do nosso rio. A colônia está segura. O que ele quer... é poder. Não hectares.”

Alessandro assentiu. Aquilo não era apenas sobre posses — era sobre controle. Fontoura queria que os italianos soubessem que estavam sob sua sombra. Um jogo de intimidação sutil, pontuado por violência dos jagunços e por rumores espalhados entre os nativos. Uma tática antiga.

Mas os colonos, sem saber disso, começavam a se armar.

— “Precisamos agir antes que haja outro Pietro. Ou algo pior.”

Na semana seguinte, Alessandro partiu outra vez, agora para Caxias. Lá, havia uma sede da Intendência Provincial. Levaria o mapa. E sua palavra.

Levou também Matteo. O menino insistira. Queria aprender. Queria proteger. Não era mais criança — era filho de colono, e isso mudava tudo.

A estrada era poeirenta, cruzando campos abertos e matas cerradas. Dormiram em cocheiras, comeram o que levavam nos bolsos: pão de milho, queijo duro, água morna. Em cada parada, Alessandro perguntava sobre Fontoura — e ouvia histórias. Terras cercadas à força. Grupos expulsos. Documentos desaparecidos.

Caxias surgiu ao longe como uma promessa — e um risco. Na sede do governo local, foram recebidos com frieza. O Intendente, um homem chamado Amaral, vestia linho branco e falava com palavras medidas.

— “Senhor Bellarossi, sabemos da importância dessas colônias. Mas sabemos também das dificuldades que surgem quando povos se instalam sem compreender os limites da ordem.”

— “E o senhor chama de ordem o incêndio, a ameaça, a bala que perfura a perna de um menino?”

O Intendente não respondeu de imediato. Passou os olhos pelo mapa.

— “Essas terras foram traçadas por engenheiros imperiais. Se há conflito... será analisado. Mas tenha paciência. O Brasil é vasto. E lento.”

Ao saírem, Matteo perguntou:

— “Pai... ele nos ouviu?”

— “Ouviu. Mas não nos escutou.”

Na volta à colônia, o clima era outro. Pietro começava a andar com ajuda de uma bengala feita por Elvira. Os homens, por ordem de Giacomo, cavavam trincheiras discretas atrás das casas, como se se preparassem para uma guerra que ninguém queria, mas todos temiam.

E numa manhã em que o vento voltava a soprar do Sul — trazendo o cheiro fresco de pinho e umidade — chegou um mensageiro.

Trazia uma carta. Vinha de Porto Alegre. Era um comunicado oficial.

E nele, dizia-se que o Ministério da Agricultura, sob pressão de diversos representantes, enviaria um agrimensor ao local em trinta dias para reavaliar as fronteiras da Colônia Dona Isabel.

Lucia segurou o papel nas mãos e chorou. Pela primeira vez, não era medo. Era alívio.

Trinta dias. Um mês para resistir.

O jogo mudava. Mas ainda era de risco.


Capítulo X — A Medida de Todas as Coisas

O barulho dos cascos chegou antes da poeira.

João Vicente Lisboa apareceu na entrada da colônia numa manhã fria, envolto num sobretudo de lã escura, seguido por dois soldados e um ajudante mulato que carregava pranchetas e um nível topográfico.

Ele não sorriu.

Seu olhar percorreu a clareira como se estivesse mapeando almas, não hectares. Os colonos, em silêncio, deixaram os machados descansarem. Os rostos estavam sujos, as roupas remendadas, mas os olhos... os olhos ardiam com dignidade.

Alessandro foi ao encontro dele, acompanhado por Hans Müller e Giacomo. Ao vê-los, João Lisboa desmontou lentamente. Estendeu a mão — mas só depois de examinar.

— “Sou João Vicente Lisboa. Oficial agrimensor, designado pelo Império. Trago as demarcações. Mas antes... quero ouvir a verdade.”

Era o início.

Instalado numa das poucas casas de alvenaria improvisada, Lisboa começou o trabalho como se estivesse interrogando um tribunal invisível. Recolheu testemunhos. Analisou documentos. Visitou lotes. Escutou o padre. Visitou a cruz da criança morta com sarampo — e não disse uma palavra, mas permaneceu ajoelhado mais tempo que o esperado.

Durante três dias, anotou. Mediu. Comparou mapas.

Na noite do quarto dia, alguém tentou incendiar o galpão onde dormia. O fogo foi contido a tempo — mas um dos soldados ficou com o rosto queimado. Lisboa não demonstrou medo. Apenas ordenou que montassem guarda armada nas trilhas.

No quinto dia, convocou uma assembleia.

Foi ao pé da grande figueira, onde os colonos realizavam suas missas ao ar livre. Mais de cem pessoas estavam reunidas — crianças no ombro dos pais, velhos sentados em troncos, mulheres com olhos fixos como pedra.

João Lisboa subiu num caixote e falou como um juiz, mas com a voz de um homem cansado:

— “Esta terra foi prometida por decreto imperial. E foi conquistada por enxadas, suor e luto. A marca da legalidade... está aqui.”

Ergueu o mapa selado com o brasão do império.

— “A partir deste dia, a Colônia Dona Isabel está reconhecida como núcleo agrícola de povoamento livre. Os lotes serão titulados em nome das famílias pioneiras. Quem tentar expulsá-los será julgado segundo a lei dos homens — e, se for o caso, também pela de Deus.”

Um murmúrio percorreu a multidão. Alguns choraram. Outros apenas fecharam os olhos.

Giacomo, que até ali permanecera imóvel, murmurou:
— “Vencemos sem matar ninguém.”

Mas Hans respondeu, com amargura:

— “Sim. Só enterramos os nossos.”

Na noite seguinte, alguém deixou uma carta anônima cravada na porta da casa de Alessandro. Uma frase apenas:

"A terra pode ter dono, mas o medo não tem cerca."

Não foi o fim do conflito — mas foi o fim da dúvida.

Fontoura fugiria para o Uruguai semanas depois, abandonando os capangas e a posse falsa. E quanto ao traidor dentro da colônia — Lisboa soube quem era. Mandou-o embora, discretamente, sob escolta. Nenhum nome foi dito. A paz custava mais caro que a verdade completa.

Nos dias seguintes, o som das enxadas voltou. Com mais força. Como se cada batida na terra fosse uma afirmação:

Estamos vivos. Estamos aqui. Esta terra é nossa porque a fizemos nossa.

Elvira plantou flores ao lado da cruz do pequeno Paolo. Matteo escreveu seu nome no batente da casa. Lucia voltou a cantar ao moer milho. E Pietro... Pietro passou a copiar cada página do seu caderno em outra letra, mais firme — para que, um dia, outros pudessem ler.

João Lisboa partiu com o sol nas costas. Ao despedir-se, entregou a Alessandro um pequeno envelope selado.

— “É o registro da posse legal. Assinado. Carimbado. Guardem bem — mas não para si. Guardem... para os netos.”

E montou no cavalo, desaparecendo entre as araucárias.

A colônia dormiu em paz naquela noite pela primeira vez em anos. Mas ninguém percebeu que, ao longe, o céu estrelado parecia mais limpo — como se até Deus respirasse aliviado.


Capítulo XI — Epílogo: Sob as Árvores do Tempo

O velho Pietro sentou-se devagar sob a sombra do pinheiro mais antigo da propriedade.

O tronco era grosso como três homens juntos. Os galhos erguiam-se como braços de gigantes, e o som do vento entre as agulhas fazia um murmúrio que lembrava vozes esquecidas. Ao seu lado, sua neta Clara, de apenas oito anos, segurava um caderno de capa vermelha.

— “Nonno, conta de novo a história da cruz de madeira...”

Ele sorriu. Os olhos, turvos pela idade, ainda brilhavam com aquele fogo que nem o tempo apagara. Tocou de leve o pingente que pendia do pescoço — uma pequena cruz de ferro oxidado que ele mesmo moldara com pregos antigos do galpão queimado.

— “Essa história não é minha, minha flor. É nossa. É da terra. É do sangue que regou o barro antes de ser solo fértil.”

E começou.

Contou sobre a viagem em porões apertados, sobre o suor colado nas tábuas do Vapor Roma. Falou do pai, Alessandro, que escrevia cartas como quem plantava sementes no coração dos que ficaram para trás. E da mãe, Lucia, que sorria mesmo depois de enterrar um filho no mar.

Descreveu o rosto de Giacomo, sempre sujo de lama e de coragem. E de Hans, que nunca abandonou ninguém, mesmo quando teve chance. Mencionou o Padre Giustino e sua fé que resistia às febres, às perdas, às pragas.

E falou de João Lisboa — o homem de farda que não usava espada, mas palavras.

Clara ouvia como quem recebia um tesouro invisível.

— “E depois, Nonno? O que aconteceu com a colônia?”

Pietro suspirou.

— “Ela cresceu. Virou cidade. Vieram escolas, igrejas, mercado. As casas de madeira deram lugar a paredes de pedra. Mas a raiz... essa nunca mudou.”

Apontou para o chão.

— “Está aí embaixo. Nas fundações. Nos ossos dos que ficaram. Nos nomes que demos às ruas. Nos que nunca foram embora — mesmo mortos.”

Clara anotava com cuidado. Escrevia com a mesma letra firme que o avô ensinara. Quando terminou, o sol já se escondia atrás das colinas. As sombras alongavam-se como velhos amigos voltando para casa.

Pietro se levantou com esforço. Olhou para o horizonte.

— “Promete que um dia você vai contar isso a alguém, Clara?”

Ela assentiu com os olhos grandes e sérios.

— “Prometo, Nonno.”

— “Então está feito.”

Naquela noite, Pietro adormeceu no quarto onde nascera. Ao lado da cama, repousava o caderno vermelho. Na última página, em caligrafia ainda infantil, lia-se:

“Esta terra foi conquistada com coragem, fé e lágrimas. E por isso, ela é nossa. Não porque a tomamos. Mas porque a amamos.”

Nota Histórica do Autor
Sobre "Liberdade de Cismon – Um romance de esperança, terra e destino"

Este romance de Piazzetta nasceu da memória coletiva de uma saga silenciosa, cujos protagonistas raramente aparecem nos livros de História. "Liberdade de Cismon" é uma homenagem aos milhares de imigrantes italianos que, entre o final do século XIX e início do século XX, deixaram para trás vilarejos empedrados, campos magros e promessas não cumpridas da recém-unificada Itália, em busca de um recomeço no sul do Brasil.

Alessandro Bellarossi é uma figura ficcional, mas sua jornada ecoa a realidade de incontáveis famílias oriundas do Vêneto, Trentino, Friuli e outras regiões italianas. A narrativa é ancorada em fatos históricos: a precariedade das viagens transatlânticas a bordo de vapores superlotados, os primeiros anos de colonização nas serras do Rio Grande do Sul, e o esforço hercúleo de transformar mata virgem em lavouras, barracos em lares, sobrevivência em futuro.

A Colônia Dona Isabel — atual Bento Gonçalves — foi uma das mais importantes experiências de colonização italiana no Brasil, marcada tanto por dureza quanto por esperança. Os registros utilizados para a construção deste romance foram coletados a partir de cartas reais de imigrantes, relatos orais de descendentes, atas administrativas imperiais e memórias comunitárias preservadas em arquivos municipais e centros culturais da Serra Gaúcha.

"Liberdade de Cismon" não pretende ser apenas um relato histórico, mas sim uma ponte entre passado e presente — entre a saudade dos que partiram e a força dos que ficaram. Ao dar voz a personagens que nunca existiram oficialmente, mas que viveram em cada gesto de quem lavrou, chorou e sonhou sob o céu sul-brasileiro, este romance deseja lembrar ao leitor que a liberdade, tantas vezes negada na terra natal, encontrou raízes em solo estrangeiro — e que delas nasceram não apenas colônias, mas também identidades, culturas e legados que perduram.

— O Autor