quarta-feira, 30 de julho de 2025

I Zorni de Tera Rossa


I Zorni de Tera Rossa

Stòrie de sangue, sudor e speransa su ‘na tera nova

La nave la zera partì da Génova soto el manto scuro del inverno del 1877. Al porto, el vento portava un odor de carbon bagnà e pesse màrcio, smissià con el odor de l’aqua ferma e de i corpi che da zorni i no savea pì cossa la zera un bagno. L’imbarco el zera stà lento e ruvìdo, segnà da spintoni e urli dei marinai che tratava i emigranti come carga da stiva. Òmeni e done i entrava in barco con le spale basse e el sguardo sbusà, come se i sentìsse che i gavea da dir adio no solo a la tera natìa, ma anca a ‘na parte de l’ànima so.

Sora el barco, streti tra corde, valise e barili de aqua salmastra, i viaiava ànime mosse no da l’ambission, ma da la urgensa de sopravivar. No ghe zera tra lori esploradori, gnanca soniadori romántici. I zera contadin strachi da la tera, operài cacià fora da le fàbriche, vedove con putèi, veci che preferiva morir fora da l’Itàlia che continuar a mendicar in casa. L’ària i quel fondago la zera grossa, pien de umidità, scremento umano e l’odor àssido de gòmito. Chi che no rivava a siapar un posto su i leti improvisà dormiva sora i sacha de farina, facendo turni de riposo come in ‘na trincera invisìbile.

Tra quei poareti ghe zera Giuseppe Miazani, contadin del Véneto, che portava su el corpo le màrchie de ‘na vita consumà da la fadiga. I diti, duri e storti, pareva de legno. La schena, incurvà da quando che el avea quindese ani, la disea tuto: ´na vita passà tra zape, sassi e solchi sechi. A quarantado ani, no el sperava miràcoli, ma solo ‘na nova oportunità. Ghe zera con la so moièr Teresa, con li oci fondo e la vose smorsà, e con i tre putei che no savea gnanca cossa che i stea lassando drio, ma che lesea su la fàcia dei genitori la gravità de chi che parte sensa saver se torna.

La fame l’avea cacià via da l’Itàlia. No ‘na fame de un zorno, ma ‘na fam longa, sossial, de generassion. La tera del Véneto la zera massa cara, massa streta, e i paroni del grano e del poder no gavea pì uso per zente come Giuseppe — zente sensa tìtoli, sensa schei, sensa studi. El Brasile el lo ciamava con promesse che lu no capiva. I manifesti atacà sui muri de le paròchie disea de tera bona e libartà, ma nisun i lesea ben. Le parole le vegniva ripetù in fiere, smorsade dal’analfabetismo e da la speransa. Promesse scrite su carti timbrà che nisun savea decifrar, ma che pareva mèio che la fame su la pansa, le nove tasse che no se podea pagar, e la umiliassion lenta de inchinarse davanti al usuraro del paese.

La prima note in barco, Giuseppe el ga capì che la traversia no saria stà solo un cambiamento de continente, ma un rito de purgassion. L’aqua da bever zera poca e tiepida, el magnar, ´na polenta, dà come ‘na carità. I sorci combatéa posto con i malà. I pianti dei putei se smisciava con la tosse seca e le preghiere basse. El mar, indiferente, butava onde che strenzea el vapor  e fassea gomitar i pì debòi.

Ma par tuta la scomodesa, el mal de mar, el spavento, Giuseppe el tegneva ‘na convinssion muta — quela traversia la zera l’ùltimo gesto de dignità che ghe restava. Morir in barco, o anca in tera nova, saria almanco morir provando a scampar da ‘na condana a ‘na vita sensa doman. E cussì, con i piè tremanti e l’ànima sospesa, el passava el oceano come miaia e miaia de altri contadin scancelà dal mapa de l’Europa, provando a scrivar con el pròprio corpo el primo paragrafo de un mondo novo.

La traversia la zera stà un lento de se stacar del mondo vècio — no solo geogràfico, ma spiritual. Ogni zorno in alto mar, le robe che prima tegneva in piè la vita — el campanil del paese, l’odor de le stagion, i nomi de le strade e dei santi — i se sfumava come tinta lavà. In fondago, ndove sentene de ànime le se strinseva sora asse mal inchiodà, la traversia del mar la diventava pì che fìsica: la zera ‘na traversia interior, ‘na eroson lenta de l’identità. No zera pì italiani, ma gnanca brasiliani. I zera, par adesso, naufraghi del passà.

Gibraltar, el vapor el ga restà fermo par zorni interi, sensa che gnanca un spiegassion fusse dà. Le autorità del porto controlava el fondago con sospeto, contava teste, guardava carte strasse e timbri smorfi. I emigranti, da la so parte, i vardava el movimento del porto con un sguardo misto de desidèrio e rassegnassion. I òmeni i se sentava sora l’orlo de la nave e i vardava la schiuma del mar come se vardasse un altar. El zera un gesto istintivo, quasi ‘na liturgia: vardar l’orisonte come chi che prega, come chi che prova a contratar con el destin ‘na traversia manco crudele. El silénsio zera assoluto tra i colpi.

Un silénsio che no zera mancansa de rumore, ma la mancansa de tuto che i gavea conossesto: i campanei de cesa, i passi sui ciòdoli, le vosi ´nte le fiere, i canti del tramonto. Tuto quel zera restà drio del mar. Adesso ghe zera solo la boscaia e el tempo — un tempo che pareva muoversi pian, indiferente al straco, a la febre e a la nostalgia. La mata vèrgine no se dava via fàssil.
Lei resistea come un animal ferì, feroce ma muto. No ghe zera sentieri pronti, gnanca righe drite. Ogni metro conquistà zera fruto de setimane de lavoro ripetitivo, duro e pericoloso. Àlbari con diametro de un abràssio bisognava che cascasse prima che na semense tocasse la tera. I manare, ancora sensa el fil giusto, bateva sui tronchi che pareva de piera, e ogni colpo domandava pì che forsa: domandava paciensa, disciplina e ‘na fede strana ´ntel futuro. Quando finalmente i cascava, pareva che parte del mondo vècio cascasse insieme a lori.

La tera, rossa forte, sanguinava quando la vegniva scomodà. Sto baro grosso, che se atacava ai cavìcie e impastava i brassi, tensava tuto quel che tocase — robe, pele, óngie, soni. I strassi de le done se sporcava par sempre; i taloni se sgrepolava soto el peso de la moita dura; le ongie se negava. Ma chel no zera solo sporco. Zera batèsimo. El sigilo bruto de ‘n posto che no voleva coloni — solo sopraviventi.

Con le man feride, i diti taiài dal fil storto del fero e da le spin dei tronchi spacà da poco, e con i piè infià da portar l’aqua in sècie improvisà, Giuseppe el imparò no solo a resistar, ma a trasformar.
El imparò a coltivar formenton e fasòi coi semi passà tra visin con parlar diversi, a segnarse el tempo dei racolti co i sicli de le piove, a riconosser i rumori de la mata come segnali o benedission. El imparò anca a tirar su muri sensa piere, solo baro e pàia seca mescolà con el sudor del matìn e el silénsio del dopopranzo. I baracón cressea da drento in fora, formà pì da l’urgensa che da la tècnica, ma ognidun de lori zera ‘na vitòria contro l’oblio.

La léngua, però, zera ‘na selva ancor pì infasà. Giuseppe no capiva el idioma dei òmeni che lo comandava, no leseva le òrdine atacà su la sede de la colónia, gnanca capiva le ordinanse dei registri agrari. Le parole del potere rivava filtrà da interpreti improvisà, da visin che savea leser, da putei più adatà che i genitori. Zera un governo sensa fàssia, ‘na autorità che stava in alto sui coli, fra carte timbrà e promesse vaghe. E però, anca in quel silénsio obligà, la vita la ‘ndava avanti.

De doménega, con la stessa dignità straca con la qual i netava i òci dei fiòi, Giuseppe e Teresa se meteva dosso le robe manco sporche e montava el sentiero de tera batua fin la ceseta improvisà — un galpon de legna con un crucifisso rùstego e banchi de tronchi spacà.
Quel no zera ‘na cesa. Zera ‘na idea de cesa. Un sìmbolo pì che ‘na casa de fede, un tentativo de refar el sacro in un mondo che zera ancora in costrussion.

Là, soto la luse fioca che passava tra le fessure dei muri, se sentiva ‘na messa mescolà, ndove el latin antico se mescolava con el portughes strassinà del prete cavaler e con i mormori dei coloni che rispondeva in talian, o in dialeti che gnanca i visin capiva.
Ma no importava. Tuti zera confusi uguali, curvà soto el peso de la setimana, unì da la stessa fame, dai stessi dolori, da la stessa speransa. E in quel momento breve, soto el suono dissonante de le léngue e el odor de legna verde, ghe zera un fià — picin, fràgil, ma vero — in meso a la vastità selvàdega del mondo novo.

Le carte zera l’ùnico fil col mondo de prima. In mezo a la boscàia che se magnava le distanse e desfaseva i riferimenti, quel tochetin de carta zera tuto quel che restava de un tempo prima del mar, de la selva, de la tera rossa. No ghe zera pì strade, gnanca segni, gnanca cesete familiari. Ghe restava solo el ricordo, e sto ricordo, par no sparir, bisognava scrivarlo.

A ogni racolto, dopo setimane de laoro tosto e noti mal dormì, Giuseppe se parava un momento, sempre al scuro, sempre straco, par scrivar al fradèo pì vècio, che zera restà in Véneto.
Se sentava su un toco de legno, con ‘na candela che tremava su el fólio bagnà de sudor, e faseva quel che no gavea mai imparà ben: scrivar. Le parole vegniva fora con fadiga, letra dopo letra, come se ogni sìlaba dovesse traversar la resistensa de la strachessa. Frase corte, semplissi, ma càriche de significà invisìbili.

Contava le dificoltà — la febre che gavea tirà via un puteo del visin, l’aqua granda che gavea portà el formenton, la morsicada de serpe che gavea quasi costà la man del fiòl pì picinin.
Ma contava anca le vitòrie, anca se picolete: la carossa nova fata con legna del posto, el primo pan coto in un forno che l’avea costruì con baro cruo e coto, l’arivo de un visin de Trento che portava novità fresche de l’Itàlia e ricordava cansonete che tuti gavea desmentegà. Sti trionfi picinin zera tratà come imprese èpiche. No perché i zera cussì grandiosi, ma perché i simbolisava qualcosa de pì profondo — la lenta, dolorosa ma inevitàbile trasformassion de ‘na vita strapà da le radisa. Ogni carta zera un ato de resistensa contro l’oblio. Un gesto volù de tegner viva la scintila del ricordo, anca quando tuto atorno pareva voler el contràrio. La scritura tremolante, macià da man sporche de tera e cali, mostrava pì che analfabetismo.
La rivelava el sforso fisico e del cuor de un omo che tentava de tegnir insieme do mondi. Da ‘na parte, el Piemonte, con l’òrdine, la léngua, la stòria. Da l’altra, el Brasile — inòspito, fèrtile, incontrolàbile. In mezo, un omo che no zera pì ne uno ne l’altro. Brasilian? Italian? Gnente. Sol coloni.

Sto nome — “colono” — che ´ntei èditi ofissiai voleva dir categoria produtiva, là el gavea ‘n peso diverso. Èsser colono no zera ‘na profession. Zera ‘na condission. Zera viver sospeso tra quel che se zera e quel che mai se savaria èsser. Zera piantar radisa in tera strànea sensa saver se ste radise durava. Zera scrivar carte a chi forse no risponderia mai, solo par ricordarse che ‘na volta se zera stà da un’altra parte, soto un altro cielo,  con un altro nome.

I fiòi cressea con i piè fermi su la tera de la colónia — no par scelta, ma par instinto. Zera come se el corpo, pì in pressa che el pensar, capisse che lì bisognava piantar radise presto, senò se vegneva tirà via da la brutalità del posto. I corea tra i tronchi cascà e le stecadure improvisà con la sicuressa de chi no gavea mai visto el mondo de prima. Par lori, la boscaia, el baro rosso, el odor dolse de la cana fermentà ´nte l’ària calda del mesodì, no zera ostàcoli. Zera paesàgio. Zera casa.

Imparea a leser in portughes, su le tavole grezze de ‘na scola improvisà a canto la ceseta, ndove ‘na maestra zòvene, anca lei fiola de emigranti, insegnava le sìlabe con carbone.
I quaderni zera pochi, el silénsio impossìbile, ma lori imparava. La léngua nova entrava pian pian, come un rivolet che siàpa le sponde, e prendeva forma ´nte le vosi dei putei. Se leseva con l’acento, ma se leseva. Se scriveva mal, ma se scriveva. El idioma de la tera che i gavea acolto, par forsa e par bisogno, se impiantava ´nte le generassion nove con ‘na naturalessa inevitàbile.

Ma in casa, torno al fogo basso e al pan duro, se cantava le canson vècie del nord de l'Itàlia. Cansoni de sposalìssio, de vendemia, de Nadal — imparate dai veci, mormorà da le mare con la ose bassa mentre che impastava la farina o lavava i pani ´ntel rieto. Le parole vegniva in talian, carighe de imàgini che i putei no capiva par intero, ma che i savea a memòria. Zera parole eredà, come el color dei oci o la forma del mento. E in quele parole, anca sensa capir, i sentiva ‘na apartenensa che no se podea spiegar. Zera come recordar qualcosa che no se ga mai vissù, ma che, in qualche maniera, se riconosseva.

El tempo i fasea diventar qualcosa de novo. No i zera pì italiani — la léngua la scampava, le feste tradissionai se perdeva in meso ai calendari confusi dei coloni. E gnanca brasiliani i zera, almanco no par quei che zera nassesto là da generassión, che i ghe vardava storto, come intrusi che parlava strambo e che magnava polenta al posto del fasòi. I zera un’altra roba. ‘Na zente che se stea formando, ancora sensa nome, sensa ‘na stòria scrita, ma con ‘na identità che fasea le prime mosse. ‘Na generassion che no la perteneva a gnente, ma che, par ‘na ironia granda, la metea radise pì fonde de qualunque altra — radise piantà no su ‘na tradission o ‘na pàtria, ma su ‘na resistensa de ogni zorno.

E quele radise, invisìbili ai oci dei governanti e dei nùmari, le se piantava fonde ´nte la tera che prima zera solo bosco — ‘na tera che no zera stà dada, ma che i ga siapà con el badil, con el siénsio e con el tempo.

Ani dopo, quando Giuseppe rivava sora al monte ndove, piere su piere, lu aveva tirà sù con le so man la casa che teneva insieme la famèia, no vardava mia a la ricchessa. Con quei oci consumà dal sol e dal tempo, el vardava la restansa. No ghe zera mia lusso ne le serche che segnava el campo — solo legna grezza, scurìa da la piova e dal caldo. Ma ogni palo piantà ´ntel teren zera ‘n segno: no de proprietà, ma de resistensa. ‘Na prova muda che là, pròprio là, el a deciso de restar, anca quando tuto ghe disea de molar tuto e tornar indrio.

I solchi ´nte la tera, ndove el gran cresseva in filare che se muoveva con el vento, no i volea dir abondansa o bancheto. I volea dir tempo investì con speransa tegnù, come chi che prega sensa saver se el sarà sentì. A ogni stagion, sempre la stessa domanda: el sarà bon? Ma la tera, con el tempo, la gavea imparà a risponder con ‘na generosità cauta. E Giuseppe, anca se el savea che no saria mai diventà rico là, el capia qualcosa de pì fondo — che restar, da solo, iera za ‘na forma de vitòria.

Ogni sicatrisse su le so man — tàia fà dai badili sbusà, cali duri da la corda de la carossa — zera ‘na riga scrita su la stòria muda de quei che zera vegnesto par piantar el futuro là ndove prima ghe zera solo dùbio. No ghe zera libri che contava le so strade. Gnanca un giornal che contasse la fatica del colono piemontese tra i monti sofeganti del sud del Brasile. Ma lu el savea, come con el istinto, che el stéa lassando segni fondi tanto quanto quei del vasor ´nte la tera bagnà.

E la ze sta pròprio sta verità sconta che la ze vegnesta fora in quela lètara scrita in marzo del 1878. El folio, sporcà de suor e tera, el portava al fradèo lontan in Itàlia ‘na nova semplice, quasi seca: “Mi son vivo a Santa Maria Boca do Monte.” 
Nissun fronsolo. Nissun lamento. Nissuna epopea. Solo la verità nuda che lu, Giuseppe Miazani, contadin, pare, imigrante, el zera là — che respirava, che laorava, che spetava. Lu gavea patì la fame, sì. Lu gavea dormì con la paura, sì. Ma lu gavea tirà sù la so casa. Lu gavea seminà el so gran. El ciamava quel toco de tera no pàtria, ma soa.

E questo, par un che el zera partì con le man vode e l’ànima mesa spalancà, zera pì che bastansa.


Nota de l’Autor

I Zorni de Tera Rossa el ze nassesto da ‘na voia profonda de salvar e tegner vive le stòrie de chei che, con coraio e speransa, ga lassà la so tera natìa par costruì ‘na vita nova sora un solo scognossesto. Sto libro el ze ‘na reverensa silensiosa a le generassion de emigranti che, afrontando gran fatiche, i ga trasformà ‘el solo duro in campi fèrtili e ga piantà rade profunde in tere lontan.

Par tuto el camin de ste pàgine, mi go provà a entrarghe drento l’ànima de ‘sti òmeni e done comun, che la vita ghe la ze stà segnada da la fadiga, da la nostalgia che strenza el cuor, e da ‘na fede che no se spalma mai, gnanca con i zorni neri. No se trata mia sol de ‘na crónaca stòrica, ma de ‘na contassion che vol coglier el batito de l’esperiénsa umana – le so alegrie, i so afronti, le so picole-grandi vitòrie.

Speto che l’òpera I Zorni de Tera Rossa spinga chi la lese a tegner caro el ricordo e l’eredità de chi ga fato el presente che viven – un presente che tante volte el resta scondù soto la pòlvare de la stòria. Che sta stòria la possa èsser un invìto a pensar su el senso de pertenensa, de laor e de speransa – robe che serve par metar su ogni doman.

Dr. Luiz C. B. Piazzetta






A Promessa de Um Novo Começo

 



A Promessa de Um Novo Começo

Em 1895, na pequena localidade de Monte Allegro, na região montanhosa da Toscana, Itália, Giovanna escrevia uma carta cheia de saudades e esperanças ao seu marido, Vittorio. Ele permanecera na Itália enquanto ela, com coragem, embarcara para o Brasil, buscando um futuro melhor para a família. Ela vivia em um pequeno vilarejo na antiga colônia Dona Isabel, hoje Bento Gonçalves, no interior do Rio Grande do Sul, junto com alguns parentes que também haviam emigrado.

A vida na colônia não era fácil. A carta de Giovanna refletia sua exaustão e solidão. Ela trabalhava em plantações de uva durante o dia, e à noite costurava para outras famílias imigrantes. Seus dedos estavam calejados, mas o espírito se mantinha forte. A saudade de Vittorio era um peso constante, e ela ansiava pelo dia em que ele pudesse juntar-se a ela naquele novo mundo.

“Querido Vittorio,” escreveu ela, com lágrimas nos olhos, “não posso mais suportar esta distância. Cada dia que passo sem você parece um ano inteiro. Sei que o dinheiro é escasso, mas prometo encontrar uma maneira de trazê-lo para cá. A terra é fértil, e os sonhos podem criar raízes, mas sem você, meu coração permanece árido.”

Giovanna havia economizado cada centavo que podia. Vendia pequenos bordados, e às vezes até passava fome para juntar o suficiente para o bilhete de Vittorio. Sua determinação era admirável, mas o progresso era lento.

No entanto, a chegada de uma carta de Vittorio mudou tudo. Ele havia vendido um pedaço da pequena propriedade da família na Itália e juntado o necessário para a viagem. Ele anunciava sua partida em duas semanas, com destino ao porto de Rio Grande, de onde seguiria até Nova Esperança.

Os dias que antecederam a chegada de Vittorio foram marcados por uma mistura de ansiedade e alegria. Giovanna limpou a pequena casa de madeira que havia construído com a ajuda de vizinhos. Preparou um simples banquete com o que tinha disponível: pão, queijo e vinho feito nas colinas próximas.

Quando Vittorio finalmente chegou, magro e cansado da longa jornada, os dois se abraçaram como se o mundo inteiro desaparecesse ao redor deles. As lágrimas que correram de seus olhos não eram apenas de saudade, mas de alívio e felicidade.

A vida continuou desafiadora, mas juntos eles enfrentaram cada dificuldade com coragem renovada. Plantaram parreiras, que em poucos anos renderam frutos. Com o tempo, compraram mais terra e expandiram sua plantação. Fundaram uma pequena vinícola, que se tornou uma das primeiras da região, e seus vinhos passaram a ser conhecidos como símbolo da resiliência e da força dos imigrantes italianos.

Os anos passaram, e Giovanna e Vittorio tiveram três filhos, que cresceram ouvindo histórias de sacrifício e determinação. A pequena colônia de Nova Esperança se transformou em uma próspera comunidade italiana, com escolas, igrejas e celebrações que lembravam a terra natal.

Mesmo na velhice, Giovanna nunca esqueceu a promessa que fizera a si mesma ao chegar ao Brasil: construir um futuro onde sua família pudesse florescer. E assim, ao lado de Vittorio, ela cumpriu esse sonho, deixando um legado de amor, trabalho e esperança para as gerações seguintes.